تگ: چهارباغ بانگ

همواره سلطه‌‌ی انباشت‌های فرهنگی در ذهن و عمل ما بیش از آنی است که خود تصور می‌کنیم. موسیقی، حواس و اعصاب ما را در دوره‌ای از حیات‌مان متأثر می‌کند که ذهنمان از هر ایده‌ای در توضیح این تأثیر و تأثر خالی است. مادام که چنین سلطه‌هایی را نشناسیم و نخواهیم زمامِ انباشت‌ها را خود به دست بگیریم (و نه بالعکس) چگونه می‌توانیم احوالات‌مان را شخصی و منحصر به خودمان بدانیم؟ شاید بهتر آن باشد که حالِ هر آشنا به دشتی و همایون را از دشتی و همایون، بیشتر، احوالات فرهنگی بدانیم و بنامیم. ما زبانِ یک نظام موسیقایی مشخص را می‌آموزیم و با همان زبان حرف می‌زنیم و فکر می‌کنیم. چنین نظرگاهی ناقضِ شخصی بودن نیست بلکه نگاه و تعریفی عریان‌تر از آن است؛ همین‌که بدانیم حالاتمان چگونه شخصی‌بودنی دارند.

نواخته‌های به راستی سلیسِ پویان عطایی در این آلبوم که احتمالاً ناشرِ همیشه بی‌سلیقه‌ و قناعت‌پیشه‌ی اثر آن را احوالات شخصی^۱ دانسته –نوشته‌ی دفترچه فاقد امضاست- گذشته از آنکه از نظر سامانِ فواصل و چهارچوب مدال به تمامی در دامنه‌ی فرهنگِ موسیقاییِ روزگارِ انتشارش قرار می‌گیرند، در چینش و انتخابِ گونه‌ها نیز متأثر از آموزه‌های نوازنده‌اش بوده‌اند؛ وگرنه (برای نمونه) چگونه می‌توان چنان دشتیِ منزوی و اندوه‌باری را به یکباره با پایکوبی و رنگ به انجام رساند؟ مگر نه این است که چنین ایده‌ای می‌توانست برای مجالس موسیقی صد سال پیش و اقتضائاتشان موجه باشد و امروز تکرارِ آن را صرفاً می‌توان ارائه‌ی موسیقی در قالبِ اجراییِ یک دوره‌ای از گذشته‌ دانست. در «گوناگونیِ جمله‌بندی» یا ریتم و سرعت نیز بر خلاف آنچه اظهار شده، چیز جدیدی از «توانایی‌های سنتور» نمایانده نشده است.

عطایی در این مجموعه به ما نشان می‌دهد که خود را اسیر انباشت‌هایش نمی‌داند تا تلاش کند از آنها دور شود. او به آسودگی در میانه‌ی آموخته‌هایش نشسته و با احوالات فرهنگی خود خرسند است. او به شاگرداول‌ها می‌ماند. نمی‌توان منکر هوش‌شان شد. اما درس‌های امروزِ مدرسه‌ها، یافته‌های آنهایی‌ است که زمانی برایشان شکستنِ عادت‌ها مهمتر از نمره‌ی کامل بوده است. همچنین هیچکس تا همیشه نمره‌بگیر نمی‌ماند. عطاییِ بیست سال بعد با اقامت‌اش در فرهنگی که از آن برآمده جز این خواهد نواخت؟

۱- این عبارت، عنوان یک مجموعه آلبوم از نشر «خانه هنر خرد» است که آلبوم‌های این مجموعه مشابهت‌هایی کلی با آلبوم حاضر نیز دارند. رفتار حرفه‌ای می‌طلبید که در متن آلبوم و به کاربردنِ این اصطلاح، دقت و امانت‌داریِ بیشتری صرف می‌شد.

برای خرید و دانلود آلبوم پژواک خاموشی به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.

به عنوان منتقد شک می‌کنیم آلبوم را تجربه‌ای هنرجویانه، شبیه به کنسرت‌های آموزشگاهی، ببینیم و نهایتاً به مرحباگفتنی امیدبخش بسنده کنیم یا برخوردی جدی و منتقدانه داشته باشیم. اما با توجه به اینکه صاحب‌اثر پیش از قند فراوان چندین آلبوم دیگر نیز منتشر کرده، به نظر می‌رسد باید تجارب موسیقایی‌اش را جدی گرفت.

ضعف‌ نوازندگی در آلبوم بیداد می‌کند. سه‌تار میرزایی بدصداست، با مفهوم موزیکالیته غرییه است، مضراب‌های چپ بی‌جا و ناگوارند، دینامیک به حد اعلا نادیده گرفته شده، ظرافت که هیچ: مرده است، جای‌جای آلبوم پر است از صدای گز سیم‌ها و ظاهراً برای صاحب‌اثر اهمیتی نداشته که این صداها احتمالاً برای گوش مخاطب آزاردهنده‌اند. این بی‌مبالاتی و بی‌اعتنایی به مخاطب، علاوه بر نوازندگی، در شیوه‌ی ضبط و البته طرح جلد هم دیده می‌شود: حتی اگر قرار باشد وقعی به شعور مخاطب ننهیم و تصویر طرح جلد را از اینترنت کِش برویم، با حداقلی از سلیقه و صرف وقت بیشتر در گوگل می‌توان تصویری پیدا کرد که ارزشش را داشته باشد.

در توضیحات آلبوم بیش از هر چیزی روی این موضوع تأکید شده که صدابرداری به صورت پیوسته و بدون ویرایش‌های رایج امروز انجام گرفته است. صدابرداری به این شیوه می‌تواند ارزشمند باشد، خصوصاً برای یک آلبوم تکنوازی. اما نه به هر قیمتی: راه رفتن روی طناب برای یک بندباز ارزش محسوب می‌شود، اما اگر قرار باشد مدام تعادلش به هم بخورد و با هر گام زمین بیافتد، قدم‌ زدن روی سطح صاف آسفالت منطقی‌تر است.

در نهایت با گوش دادن به آلبوم مهم‌ترین سؤالی که می‌تواند برای‌مان مطرح شود این است که دلیل انتشارش چیست؟ چنین آلبومی، حداقل به شکل مستقیم، اگر ضرر مالی نداشته باشد نفع مالی هم ندارد. از طرفی، با توجه به آنچه گفتیم نمی‌تواند عقبه‌ی موسیقایی نیکویی برای صاحبش باشد و وجاهتی هم در جامعه‌ی موسیقی برایش به ارمغان نمی‌آورد. چرا چنین آلبومی منتشر می‌شود؟ شاید نوعی برداشت نامتعارف از فلسفه‌ی هنر برای هنر کارگشا باشد: آلبوم برای آلبوم.

برای خرید و دانلود آلبوم قند فراوان به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.

در پرداختن به آوازهای گمشده، بهترین دریچه بر پاشنه‌ی همین «گمشدگی» می‌چرخد. گمشدگی را استعاره‌ی گسست و شکاف می‌کنیم، در بیانِ فاصله‌گیریِ موسیقی ایرانی، این‌جا آواز، با معیارهای گذشته در خلالِ تحولاتِ اجتماعی. به عبارت دیگر، می‌پرسیم چه‌چیزها و کدام خصوصیات امروز کنار گذاشته یا فراموش شده‌اند. در صحبت از این نبودن، از افسوس و حسرت یا ذوق‌زدگی و پایکوبی می‌پرهیزیم. پرسشِ ما پرسشی است از آن چیزهایی که در آواز دیگر نمی‌خواهیم و یا دیگر توقع نداریم. بنابراین، گویی بر آنیم تا بدانیم که امروز به آواز به چه معنا و عنوانی نگاه می‌کنیم: جای خالی آن گمشده‌ها را با چه پُر کرده‌ایم و چرا این‌چنین پُر کرده‌ایم.

اولین گسست در کارکرد و جایگاهِ موسیقاییِ آوازخوان و تبدیل او به ”خواننده“ است. در گذشته‌ی موردنظر، آوازخوان مجریِ موسیقیِ غیرمتریکی بود که از طریق به‌کارگیریِ شعر و غیرِشعر، در نظامی که دستگاه نامیده می‌شود، به خلقِ بدیهه‌پردازانه‌ی موسیقی دست می‌زد. امروز نقشِ خواننده، به‌خصوص از آنجا که بیشتر به اجرای آثارِ ساخته‌شده و موزون مشغول است، از خالقِ غزل‌خوانی به سُلیستِ آوازِ اثر چرخیده است؛ چرخشی که ضمنِ امکانِ شهرت عمومی، به جایگزین‌سازیِ موسیقی با پیراموسیقی نیز راغب‌شان کرده است.

هرچه در انتهای قاجار و ابتدای پهلوی شأنِ هنریِ خواننده برحسبِ تسلطش بر فنون اجرای غزل‌خوانی و دوری و نزدیکی به معیارهای محیط‌های تخصصی کسب می‌شد، امروز با دوری و نزدیکی به ”نبضِ بازار“ مشخص می‌شود؛ برخی خوانندگانِ مسلطِ این آلبوم‌ها موسیقی‌دانِ حرفه‌ای نبودند و شایستگی‌شان صرفاً وام‌دارِ تأییدِ محافلِ تخصصی است (سی‌دی 1 آواز علی مستوفیان، سنگ‌تراشی از ری). بنابراین، خلاقیتِ خوانندگانِ امروز، عمدتاً، به تفسیرِ اجراییِ آثار محدود می‌شود؛ چیزی که در کنار ژانری (گونه‌ای) که یله‌گاهِ آهنگساز است هویتِ موسیقایی‌شان را می‌سازد.

به همین دلیل، خوانندگانِ امروزی را نمی‌توان به صِرفِ سابقه‌ی آموزشی‌شان موردِ انتظار قرار داد. برای خوانندگانِ امروز تبارِ هنری توشه‌ی کارآمدی نیست؛ آنها به زبانِ انتخاب‌هایشان با جامعه صحبت می‌کنند و شأنِ اجتماعیِ هنرمندانه‌یشان را، عمدتاً، به ماجراجویی‌های آهنگسازانی گره زده‌اند که با اثرشان مخاطب را دست‌چین می‌کنند. اگر، دیروز، صدای خوش را سنگینی کفه‌ی فضلِ موسیقاییْ شایسته‌ی مجالسِ نخبگان می‌ساخت، امروز، تفسیرِ معنای بازارْ بهره‌مندی‌اش از فضلِ موسیقایی را رغبت و جهت می‌بخشد.

برای خرید و دانلود آلبوم آوازهای گمشده‌ به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.

مجموعه‌ی آوازهای گمشده، که تاکنون سه شماره از آن توسطِ مؤسسه‌ی چهارباغ منتشر شده است، برخلافِ عنوانش، جُنگی از ساز و آوازهایی است که اغلب‌شان پیش از این نیز شناخته‌شده بودند؛ هرچند با این انتشار با سهولت بیشتری در دسترس عموم قرار گرفته‌اند. مزیتِ انتشارِ چنین جُنگ‌هایی نیز می‌تواند در همین نحوه‌ی برخورد و دسترسی باشد که مسئولیتش را ناشر بر عهده گرفته است. همچنان که پیشتر یادآور شده‌ایم، محتوای یک مجموعه‌ی تاریخی باید، پیش از هر چیز، از همین حیث به روشنی و صراحت رسیده باشد. آوازهای گمشده چنین روشنی‌ای را ندارد و مشخص نمی‌کند که نمونه‌ها با چه معیار و شاخصی شایستگیِ همنشینی در یک سی‌دی را کسب کرده‌اند. نمونه‌های سی‌دیِ نخست از این سلسله آلبوم‌ها دوره‌های گوناگونی از موسیقی ایرانی (حدِفاصلِ ضبط‌های 1291 و نیمه‌ی دهه‌ی 1340) را در بر می‌گیرند؛ از آوازهای جنابِ دماوندی، هنرمندِ هم‌دوره با سال‌های آخرِ فعالیتِ میرزاحسینقلی، تا آخرین ضبط‌های خصوصی از آواز سلیمانِ امیرقاسمی به‌همراهیِ سه‌تارِ سعید هرمزی. با این ترتیب، به‌نظر می‌رسد آنچه چنین تولیدی را موجه کرده است، به احتمالِ زیاد، ناشناخته بودن و کمتر شنیده‌شدگیِ پیش‌گفته است؛ اهدافی که به‌سببِ فقدانِ اطلاعاتِ تاریخی و سَبْکیِ به‌پیوست همچنان ابتر و نارس می‌مانند.

نخستین شماره از این سلسله آثار حتی از نظر تاریخی نیز مرتب نیست. با اثر ادیب خوانساری در 1310 شروع می‌شود؛ سپس به اجرای خصوصی ابوالحسن صبا و علی مستوفیان در 1327 می‌رود؛ بعد، با آواز حسینعلی نکیسا (چهارگاه)، دوباره به آغازِ قرن (1306) باز می‌گردد؛ و سپس به واسطه‌ی دشتیِ جناب دماوندی و کمانچه‌ی حسین‌خان اسماعیل‌زاده به 1291 قدم می‌گذارد؛ و این لِی‌لی‌بازیِ تاریخی را در چهار قطعه‌ی دیگر ادامه می‌دهد. این‌جاست که کارِ ناشر بیشتر به جورچین کردن مانند شده است، تا فراهم‌آوریِ ارزشی افزوده حولِ آثاری پیش‌تر موجود، اما از دسترس عموم دورمانده. ناشری چیز بیشتری است، یا انتظار می‌رود که باشد.

با این حال، آثاری که گرد آمده‌اند، همچون اجناس یک دکانِ سمساری، گفتنی‌های بسیاری برای ما دارند، که گفته‌شدن‌شان خود وامدار همین انتشارِ نامناسب است. بنابراین، با توجه به مسلسل بودنِ این آلبوم‌ها، کوشش خواهد شد تا به بهانه‌ی شماره‌های دوم و سوم و احیاناً چهارمِ این مجموعه به دیگر جنبه‌های‌شان بپردازیم.

 ادیب خوانساری، علی مستوفیان، نکیسا، سلیمان امیر قاسمی، جناب دماوندی، جلال تاج اصفهانی فرشاد توکلی آوازهای گمشده 

برای خرید و دانلود آلبوم آوازهای گمشده‌ به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.

محفل یا مجلس تا پیش از پیدایش کنسرت‌، رادیو و آلبوم مهم‌ترین جایگاه شنیدن موسیقی کلاسیک ایرانی بود. مجلس در آن‌وقت جایی بود که موسیقیدان ایرانی هنرنمایی می‌کرد بدون اضطراب حضور در برابر شنوندگان ناشناس یا ابزار ضبط. به این ترتیب تا پیش از ورود فناوری ضبط به ایران آنچه در مجلس روی می‌داد ملک طِلق حاضران بود و پس از تجربه‌‌ی لحظاتش دیگر وجودی نداشت جز در خاطر و نقل‌هایشان. با فراهم شدن امکان ضبط، بعضی صاحبان مجلس وسوسه شدند رویداد را از اسارت زمان برهانند و برای همیشه از آن خود نگهدارند. با این دگرگونی امر (نسبتاً) خصوصی امکان یافت به مشاهده‌ی عموم برسد. پس مجلس تبدیل به «اجرای خصوصی» و «ضبط خصوصی» شد. و این شمشیری دودَم بود. یک دم آنگاه بود که اجرایی کم‌نظیر ضبط می‌شد یا تنها میراث استادی از غبار تاریخ نجات می‌یافت. دم دیگر آنگاه که لغزش‌های حاصل از سهلی و صمیمیت مجلس می‌ماند و فاش همگان می‌شد.

«دفتر سنتور» مجلسِ مجلس نیست. نیم-‌کنسرتی است در میانه‌ی دهه‌ی فترت 1360، گریزگاهی جایگزین همه‌ی امکانات بروز عمومی موسیقی که از دست رفته بود. بااین‌حال لبه‌ی دوم شمشیر را به خوبی می‌نمایاند. این ضبطی است از موسیقیدانی برجسته که به سخت‌گیری در استانداردها شهره است، بدون اغلبشان. در جملات ضبط نه ازپیش‌اندیشیدگی و انسجام فرمی کم‌نظیر پایور به چشم می‌خورد نه اجرای بی‌اشتباه و نه حتا سونوریته‌ی شفاف و یکدستی که در اجرا/ضبط‌های رسمی‌اش شنیده‌ایم. لحظاتی اندک از درخشش خلاقیت هست (بداهه‌ی دشتی یا بیات اصفهان) اما بی‌پیوندی با پیش و پس از خود و به همین دلیل درنمی‌گیرد و دامن نمی‌گسترد، بازهم وارون  آنچه از پایور می‌شناسیم. سود موسیقایی چنین ضبطی دست‌بالا به این محدود می‌شود که ببینیم چگونه پایور بخشی از جملات یک قطعه‌ی پیشین خود را به دستگاهی تازه برده (بخش نخست چهارمضراب ماهور که از چهارمضراب بیات اصفهان «دوره‌ی ابتدایی» یا حضور پایه‎‌ی چهارمضراب ماهور «سی ‌قطعه» در چهارمضراب بیات اصفهان). و اگر چنین است این نقش ناشر/صاحب ضبط است که خودنمایی می‎‌کند. این پرسش را پیش می‌آورد که حکمت انتشار چنین ضبط‌هایی از کسی که به قدر کافی آثار باکیفیت از او موجود است، چیست؟

آروین صداقت کیش دفتر سنتور فرامرز پایور موسیقی سنتی ایرانی تکنوازی سنتور نویز

برای خرید و دانلود آلبوم دفتر سنتور به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.

18 قطعه‌ی بسیار کوتاه (طولانی‌ترینشان هفت و نیم دقیقه طول دارد و اکثرشان زیر چهار) از تارنواز بس ستوده در آلبوم «مجد تار»، امروز افزون بر لذت موسیقایی درباره‌ی او به شنونده چه می‌گوید؟ بیش از هرچیز همچون یک راهنما شیوه‌ی وی را می‌نمایاند (با این قید که تاریخ این نواخته‌ها در آلبوم روشن نیست). ‌نخست، از همان مضراب اولینِ ابوعطای کوتاه، صدادهی متمایز –که وجه تمایزش از بسیاری صداهای شناخته‌شده‌ی تار شفافیت است و دوری از هرگونه صدای اضافه‌ی مضراب و سیم- خود را در گوش شنونده می‌نشاند. صدادهی ساز او بااین‌حال تقریبا در تمام مدت نواختن ثابت می‌ماند؛ یک رنگ ممتاز اما نه تخته رنگی همیشه دراختیار و به کار رفته در فرم یک مجلس کوتاه نوازندگی.

دوم، هیچ چیز در نواختن او ناشنیده نمی‌ماند (حتا نغمه‌ای از نغمه‌های چند لحظه اجرای بی‌مضرابش در ترک دوم) همچون سخنوری که به حد وسواس شمردگی کلام سرلوحه‌ی کارش است و هیچ واج و واژه‌ای را جویده رد نمی‌کند. از میان ارکان تکنیکی تک را بیش از همه به کار می‌زند. خردمندانه است زیرا نقطه‌ی قوتش است و مجد این نقطه‌ی قوت را به گواه نواخته‌هایش (حتا درآمد ابوعطای همین مجموعه‌ی کوچک) می‌شناخته و سخت با تعادل و به‌جا آن را در متن بلند نواخته‌هایش به کار گرفته (از یاد نباید برد که کم شدن ارکانِ دیگر پاره‌ای هم سبک و سکه‌ی روز بود).

و سوم از سطح، ارکان تکنیکی، که بگذریم انشای موسیقی به میان می‌آید و جمله‌پردازی خود را عرضه می‌کند. نوع خلاقانه‌ای از آفرینش به گوش می‌خورد که در آن پیوستگی و زیبایی ملودیک در کانون توجه و تمرکز نوازنده است (یکی از بهترین نمونه‌هایش در «درآمد  چهارمضراب ماهور» ترک 3 شنیده می‌شود). ملودی‌ها لزوما غافلگیرکننده یا شگفت‌آور نیستند اما نوعی زیبایی فشرده‌ی خالص در خود دارند که در دوری از حواشی و شلوغی و نیز تعادل تجلی پیدا می‌کند. در این نواخته‌های کوتاه او اغلب در مقابل ساختمان موجز ساخته شده از تک‌ها ساختمان گسترده‌ی برآمده از تحریرها را به تضاد می‌گذارد و به این ترتیب کارش را که ممکن بود زیر بار اصرار بر شمردگی کمر خم کند، متعادل و متوازن می‌سازد.

حسین تهرانی امیر ناصر افتتاح مجد تار لطف الله مجد آروین صداقت کیش

برای خرید و دانلود آلبوم مجد تار به وب‌سایت بیپ‌تونز مراجعه کنید.