در ادامهی تأمل بر مجموعهی آوازهای گمشده، بر سیاق استعارهای که در مرورِ پیشین مبنا قرار دادیم، همچنان پِیجویِ نقاطِ افتراقِ دیروز و امروزیم. یکی دیگر از جمله گسستهایی که با سنتِ آوازخوانی قدیم ایجاد شده است در تُندا (تمپو) و نحوهی برخورد با آن قابل مشاهده است. پرداختن به این تفاوت، با توجه به دشواریهایی که دارد، نیازمند دقتِ بیشتری است.
صحبت از تُندا در آوازِ ایرانی صحبت از نوعی سرعتِ نسبیِ رخدادِ اتفاقات موسیقایی است. در بیانی روشنتر، که با واقعیتِ فنیِ قضیه نیز انطباق بیشتری دارد، موضوعِ بحث چیزی نیست جز سرعت تغییراتِ ایدههایی ریتمیکـ ملودیک که گاه برای بیان شعر و گاه برای بیان آن چیزی که به تحریر شهرت یافته است بهخدمت گرفته میشوند. اما فهمِ بالارفتن یا پایین آمدنِ نسبی تندا در بستری از اجرای موسیقی که در آن ضرورتِ رعایتِ نسبیِ واحدهای زمانیِ برابر وجود ندارد (موسیقیِ بامترِآزاد) چگونه معنا میشود؟
اینجا در حقیقت ما با نرخِ ظهور و اجرای ایدهها در واحد زمان مواجهایم که از آن میتوان با عنوان «چگالیِ زایشهای ملودیک» یاد کرد. این چگالی تا حدودی با چیزی شبیهِ ”رَجشماری“ در بافتِ فرشهای دستبافِ ایرانی و شرقی قابلمقایسه است. همانطور که در فرشِ ایرانی میتوان از تعداد گرهها در واحدِ مشخصی از سطح صحبت کرد، در موسیقیِ بامترِآزاد نیز میتوان از نرخ ظهورِ ایدهها در واحدِ زمان و چگالی آن گفت. آوازهای گمشده تا حد زیادی نشان میدهد که این چگالی در سبکهای متعلق به انتهای دورهی قاجار و ابتدای پهلویِ اول بالاست (برای مثال، گوش کنید سیدیِ 1: قطعهی 1، آواز ادیب خوانساری؛ سیدی 2: قطعهی 9 آواز حسینعلی نکیسا و نیز دیگر نمونههای موجود از این خواننده).
در کنارِ این تغییر، نحوهی اختصاص کفهی سنگینِ یک اجرای آوازِ ایرانی به شعرخوانی یا تحریر نیز از اهمیت خاصِ خود برخوردار است. آوازهای گمشده، تا آنجا که به نمونههای شروع قرن مربوط میشود، آیینهای است بر سنگین شدنِ کفهی تحریر نزد این گروه از خوانندگان. با این همه، نباید از خاطر دور داشت که عمدهی تفاوتهای ایجادشده بین نمونههای قدیم و امروز، تنها به هنرِ آوازِ ایرانی محدود نبوده و سبْکهای سازی نیز، به فراخورشان شاهد چنین تغییراتی بودهاند.
برای خرید و دانلود آلبوم آوازهای گمشده به وبسایت بیپتونز مراجعه کنید.
04 اردیبهشت 1398